Zapachy w świecie psa mają bardzo duże znaczenie w jego rozwoju i dorosłym życiu. Psi narząd powonienia jest najważniejszym zmysłem podczas, gdy ludzkie postrzeganie opiera się na wzroku i dotyku. Zmysł węchu służy do odbierania impulsów zewnętrznych i wewnętrznych organizmu. Impulsy są przekazywane układowi nerwowemu ośrodkowemu.
Zapachy w świecie psa są dla niego bardzo ważnym źródłem informacji. Nos służy czworonogom jako najważniejszy narząd do poznawania świata. Narząd powonienia jak i pozostałe zmysły mają powiązanie z korą mózgu. Oznacza to, że czworonogi są świadome tego, co zarejestrują narządy zmysłów, dzięki którym pozostają w kontakcie ze środowiskiem wewnętrznym własnego organizmu.
Anatomia narządu węchu u psa
Zapachy w świecie psa są ważnymi środkami komunikacji. Gruczoły, które wytwarzają substancje zapachowe umieszczone są na głowie, szyi i w okolicach odbytu. Z tego powodu czworonogi obwąchują się w tych miejscach przy spotkaniu. Dwa podstawowe gruczoły okołoodbytowe umieszczone są po bokach odbytu. Każdy pies posiada indywidualny zapach wydzieliny.
Rozpoznawanie zapachów u ludzi jest 10 tysięcy razy mniejsza, niż u czworonogów. Natomiast człowiek posiada tylko około 5 mln komórek receptorowych. Z tego powodu pies może odczuwać zapachy nawet 10 tysięcy razy lepiej niż człowiek, a poruszając obydwoma nozdrzami wie z którego kierunku napływa zapach.
Węch psa opiera się na kilku kluczowych narządach wzajemnie ze sobą współpracujących w celu umożliwienia psu odbierania i analizowania zapachów:
Psi nos
Psi nos pokryty jest siecią bruzd i zmarszczek, które razem z kształtem nozdrzy tworzą niepowtarzalny znak. Wydzielina znajdująca się na trufli nosa pochłania cząsteczki woni. Następnie rozpuszczone są one w śluzie i przenikają do komory nosowej. Nos psa posiada dwa otwory po środku psiego pyszczka.
Składa się on z licznych kanalików nosowych, które wyściełane są tkanką nosową. Pies przy węszeniu wykazuje różne emocje i nastroje i bez problemu porusza obydwoma nozdrzami. Umożliwia to jemu określenie kierunku napływającego zapachu. Prawe nozdrze połączone jest z prawą półkulą mózgową i odpowiada za rozpoznanie nieprzyjemnych zapachów.
Natomiast lewe nozdrze, połączone jest z lewą półkulą i analizuje ono znajome i bezpieczne zapachy. Neurony odpowiedzialne za rozpoznawanie zapachów umiejscowione są w mózgu. Znajdują się one u psów, jak i u ludzi w okolicy pnia mózgowego. U czworonoga waga ich wynosi około 5 g, natomiast u człowieka tylko 1,5 grama.
Jama nosowa
Jama nosowa wyścielona jest błoną śluzową, która zawiera miliony receptorów węchowych. W Porównaniu do ludzkiej jamy nosowej jest ona znacznie bardziej rozbudowana i pofałdowana, co zwiększa powierzchnię, na której znajdują się receptory.
Nabłonek węchowy
Psy mają rozległy nabłonek węchowy, który zawiera liczne receptory węchowe. Za dostarczanie informacji zapachowych odpowiada znaczna część mózgu.
Receptory węchowe
To wyspecjalizowane komórki nerwowe znajdujące się w błonie śluzowej jamy nosowej, której ilość uzależniona jest od psiej rasy. Receptory te reagują na cząsteczki zapachowe i przekształcają je w impulsy nerwowe, które są przesyłane do mózgu.
Liczba komórek receptorowych, które odpowiadają za węch u psa waha się w granicach 100 – 250 mln, a nawet 300 mln.
Narząd przylemieszowy czyli Jacobsona
To dodatkowy narząd węchu, który znajduje się wewnątrz jamy nosowej, u podstawy przegrody nosowej. Jest on odpowiedzialny za odbiór feromonów, czyli substancji chemicznych, które służą do komunikacji między osobnikami tego samego gatunku. Feromony odgrywają ważną rolę w zachowaniach społecznych i rozrodczych psów.
Zwój Gruenberga
Umieszczony jest on na końcu nosa i umożliwia czworonogom odbieranie feromonów, które informują o zbliżającym się niebezpieczeństwie.
Narząd Masera
Narząd Masera. Jest to grupa komórek znajdująca się w nosie psa, która w szybkim tempie rozpoznaje substancje zapachowe rozpuszczone w wodzie i ocenia jakość pobieranego pokarmu.
Znaczenie zapachów w świecie psa
Zapachy w świecie psa pozwalają mu zbierać cenne dla niego informacje, gdzie kluczową rolę odgrywa mocz. Czworonogi sikają w miejscach wybranych przez poprzednika, żeby zostawić tam własny zapach. Dzięki narządowi powonienia zbiera on cenne informacje o innym osobniku. Czworonożny przyjaciel człowieka posiada najbardziej wrażliwy nos ze wszystkich zwierząt.
Rola zapachów w świecie psa:
- Zapachy źródłem informacji:
- Orientacja w terenie. Psy wykorzystują zapachy do orientacji w terenie i odnajdywania drogi. Zapachy pozostawione przez inne zwierzęta i ludzi tworzą dla nich swego rodzaju mapę zapachową.
- Komunikacja. Psy komunikują się ze sobą za pomocą zapachów, np. poprzez znaczenie terenu moczem lub kałem. Zapachy te zawierają informacje o danym psie, takie jak jego płeć, wiek i gotowość do rozrodu.
- Identyfikacja. Psy rozpoznają inne psy, ludzi i miejsca głównie po zapachu. Zapach informuje je o płci, wieku, stanie zdrowia, a nawet nastroju innych osobników, a także o czasie przebywania w danym miejscu. Suki rozpoznają swoje potomstwo przede wszystkim za pomocą węchu.
- Zdobywanie pożywienia. Węch jest dla psów ważny również w poszukiwaniu pożywienia. Potrafią one wyczuć zapach żywności z dużej odległości.
- Zapachy związane ze wspomnieniami i emocjami psa:
- Wspomnienia zapachowe są u psów bardzo trwałe. Potrafią one pamiętać zapachy przez całe życie i kojarzyć je z konkretnymi sytuacjami lub osobami.
- Zapachy silnie oddziałują na emocje psów i mogą wywoływać różne reakcje, np. strach, radość, podniecenie.
- Zapachy nielubiane przez psy:
- Perfumy i silne środki chemiczne. Intensywne zapachy perfum, detergentów i innych środków chemicznych mogą być dla psów zbyt mocne i nieprzyjemne.
- Ostre przyprawy. Zapachy chili, pieprzu czy innych ostrych przypraw mogą być dla psów drażniące.
- Cytrusy. Wiele psów nie przepada za zapachem cytrusów, takich jak cytryny, pomarańcze czy grejpfruty.
- Amoniak. Ze względu na bardzo wrażliwy węch, amoniak jest dla psów wyjątkowo drażniący.
- Ocet. Intensywny zapach octu może być dla psów nieprzyjemny.
- Dym z papierosów. Psy najczęściej nie lubią zapachu dymu z papierosów, który jest dla nich szkodliwy.
Rola narządu węchu psa dla człowieka
Czworonogi dzięki narządowi powonienia wykazują się niezwykłymi umiejętnościami. Psy potrafią wykrywać bardzo niskie stężenia substancji lotnych. Nieprzeciętne zdolności psów są wykorzystywane do: wykrywania narkotyków i środków wybuchowych oraz do tropienia przestępców, szukania ludzi zaginionych czy trufli.
Poza tym tropiąc, węsząc i analizując oraz segregując zapachy, dzięki specjalistycznym szkoleniom psy pomagają: lekarzom, myśliwym czy osobom niepełnosprawnym. W łowiectwie wykorzystywane są psy gończe, aportery, płochacze, a także posokowce. Te ostatnie posiadają znakomity zmysł węchu. Poza tym psy obdarzone są zdolnością wykrywania u człowieka raka.
W Polsce najwięcej badań związanych z nowotworem przeprowadził Tadeusz Jeziorski z Instytutu Genetyki i Hodowli Zwierząt PAN w Jastrzębiu. W tym celu szkolone są przede wszystkim psy ras: owczarek niemiecki i labrador retriever. Jednak na podstawie reakcji psów nie można stwierdzić zaawansowania choroby.
Zapachy w świecie psa pełni bardzo istotną rolę w jego prawidłowym funkcjonowaniu, a zmysł powonienia jest skomplikowanym systemem, który znacznie góruje nad ludzkim. Rozumienie psiego świata zapachów pozwala lepiej zrozumieć zachowanie naszych czworonożnych przyjaciół i budować z nimi silniejszą więź.
