Małpokształtne

Małpokształtne to królestwo: zwierząt, typ: strunowce i gromada: ssaki oraz rząd naczelnych. Należą one do podrzędu wyższych naczelnych, do których zaliczane są małpy szerokonose Nowego Świata i małpy wąskonose Starego Świata. Zwierzęta te wraz małpami człekokształtnymi nazywane są małpami właściwymi.

Małpokształtne należą do zwierząt różnej wielkości od małych do olbrzymich. Długość ich ciała w zależności od gatunku wynosi w granicach 12-120 cm. Natomiast masa ciała mieści się w przedziale od 85 g do ponad 200 kg. Najmniejszą małpą na świecie jest pigmejka karłowata, która występuje w zachodnim dorzeczu Amazonki. Należy ona do rodziny pazurkowcowatych i rodzaju pigmejka. Największym przedstawicielem małp to goryl z małp wąskonosych.

Małpy szerokonose

Małpokształtne z Nowego Świata to małpy szerokonose. Zwierzęta te zamieszkują tylko tropikalne tereny Ameryki Południowej i Środkowej. Małpy te wyróżniają się szerokim i płaskim nosem. Posiadają przeważnie długi i chwytny ogon. Prowadzą nadrzewny styl życia, a ich pożywieniem są owoce, owady i pajęczaki.

Małpy szerokonose według współczesnej klasyfikacji podzielone są na pięć rodzin:

Czepiakowate
- Podrodzina:
  - Wyjce
  - Czepiaki
Pazurkowcowate
Płaksowate
- Podrodzina:
  - Sajmiri
  - Kapucynki
Ponocnicowate
Sakowate
- Podrodzina:
  - Titi
  - Saki

Czepiakowate

Czepiakowate występują w Ameryce Południowej i Środkowej. Są zwierzętami nadrzewnymi, bytują w lasach różnego typu. Preferują szczególnie gęste lasy pierwotne. Długość ich ciała waha się w granicach 38-90 cm, a waga ciała może osiągnąć 15 kg. Przede wszystkim głównym ich pożywieniem są owoce i owady. Średnia długość życia czepiakowatych wynosi od 16 do 20 lat, a w niewoli znacznie dłużej. Na przykład wyjce, jak ich nazwa wskazuje znane są z bardzo głośnego wycia. Natomiast czepiaki mają smuklejsze ciało od wyjców.

Pazurkowcowate

Pazurkowcowate to najmniejsze gatunki naczelnych. Zamieszkują one Amerykę Południową. Długość ich ciała mieści się w przedziale 30-70 cm, a masa ciała nie przekracza 75 dag. Niektórzy przedstawiciele pazurkowcowatych mają na głowie ozdobne czuby lub gęste grzywy. Do tej rodziny należy ponad 40 gatunków małp. Małpy te żywią się owocami, owadami i żywicą z drzew.

Płaksowate

Płaksowate to rodzina niedużych małp. Zwierzęta te występują w Ameryce Południowej. Charakteryzują się chwytnymi nogami i ogonem. Małpy te prowadzą dzienny styl życia. Są zwierzętami społecznymi, liczącymi od kilku do kilkunastu osobników. Sajmiri obejmuje 5 gatunków, natomiast podrodzina kapucynek podzielona jest na 12 gatunków.

Ponocnicowate

Ponocnicowate to nieduże i monotypowa rodzina małp. Zamieszkują lasy Ameryki Południowej i Środkowej. Długość ich ciała waha się w granicach 29-48 cm, a nawet może dochodzić do 60 cm. Natomiast masa ciała mieści się w przedziale 700-1600 g. Prowadzą nocny styl życia. Posiadają wspaniały wzrok i długi ogon, który nie jest chwytny. Do rodziny ponocnicowatych zaliczony jest jeden rodzaj ponocnica i kilkanaście gatunków.

Sakowate

Sakowate to małe i średnie małpy, które zamieszkują tereny Ameryki Południowej. Zasiedlają różne rodzaje lasów, takie jak lasy galeriowe czy tropikalne lasy deszczowe. Do podrodziny titi należą cztery rodzaje, m.in. rodzaj titi, do którego należą najmniejsze gatunki z tej rodziny. Natomiast do podrodziny saków zaliczone zostały trzy rodzaje: saki, szatanka i uakari. Długość sakowatych mieści się w granicach 70-100 cm. Zwierzęta te żyją około 30 lat. Największymi przedstawicielami sakowatych są małpy z podrodziny uakari.

Małpy wąskonose

Małpokształtne ze Starego Świata to małpy wąskonose. Zamieszkują tereny Europy, Afryki i Azji. W odróżnieniu od małp szerokonosych posiadają wąskie nosy. Ogony występują tylko u koczkodanowców, ale nie są chwytne. Natomiast u człekokształtnych brak jest ogona. Małpy wąskonose mają znacznie lepiej rozwinięty mózg niż małpy szerokonose. Małpy wąskonose obejmują gatunki nadrzewne i naziemne. Na przykład niektóre z nich żyją w grupach rodzinnych, a inne w stadach. Część z nich porusza się na tylnych kończynach.

Małpy wąskonose według dzisiejszej klasyfikacji podzielona została na dwie nadrodziny:

Koczkodanowce
- Rodzina:
  - Koczkodanowate
Człekokształtne
- Rodzina:
  - Człowiekowate
  - Gibbonowate

Koczkodanowce to nadrodzina ssaków naczelnych z podrzędu wyższych naczelnych. Blisko jest spokrewniona z człekokształtnymi. Jednak od człekokształtnych różnią się wydłużonym pyskiem i posiadanym ogonem. Należy do nich jedna rodzina koczkodanowatych, która obejmuje kilkadziesiąt gatunków. Małpy te zamieszkują Półwysep Arabski i Południowo-Wschodnią Azję oraz Afrykę.

Człekokształtne to nadrodzina ssaków naczelnych z podrzędu wyższych naczelnych. W skład jej wchodzi rodzina człowiekowatych, które są największe spośród naczelnych i wykazują się wysoki ilorazem inteligencji. Druga rodzina to gibbonowatych, do której należą średniej wielkości ssaki. Są to małpy o długich kończynach i bez ogona.

Wspólne cechy małpokształtnych

Małpokształtne czyli małpy właściwe zarówno szerokonose, jak i wąskonose posiadają wiele wspólnych cech. Jednak różnią się wielkością, wyglądem zewnętrznym i stylem życia. Wszystkie małpokształtne są ssakami naczelnymi, należącymi do podgromady żyworodnych. Przede wszystkim małpy bytujące na drzewach posiadają smukłą sylwetkę, a te żyjące na ziemi lub na skale są krępe i masywne.

Do podstawowych wspólnych cech tych zwierząt należy zaliczyć:

Dobrze rozwiniętą i zaokrągloną czaszkę, w której znajduje się mózg.
Mózg, który jest dosyć duży o dobrze rozwiniętych półkulach mózgowych.
Wspaniały wzrok, który jest najlepiej rozwiniętym narządem spośród wszystkich zmysłów.
Dobrze umięśnioną twarz, co ułatwia małpokształtnym poruszanie mięśniami twarzy.
Taką samą ilość zębów czyli 32 u wszystkich małp wąskonosych wraz z rodziną pazurkowcowatych Nowego Świata. Pozostałe małpy szerokonose mają 36 zębów.
Kończyny tylne, które przeważnie są krótsze od przednich.
Posiadanie paznokci u wszystkich małpokształtnych, za wyjątkiem rodziny pazurkowcowatych małp szerokonosych, które posiadają pazury.
Pokrycie ciała w mniejszym bądź większym stopniu gęstym włosem, który niejednokrotnie tworzy na głowie i karku charakterystyczną grzywę.
Umaszczenie małp, które jest najczęściej ciemne.
Sprawne poruszanie się małp nadrzewnych, które mogą nawet skakać na odległość 10 m. Po ziemi większość gatunków chodzi na czterech kończynach. Tylko małpy człekokształtne poruszają się na dwóch nogach.

Podsumowując małpokształtne są zwierzętami nadrzewnymi, naziemnymi i naskalnymi. Małpy szerokonose dzielą się na dwa podrzędy: lemurowe i wyższe naczelne. Lemurowe określane są jako niższe naczelne, gdyż posiadają cechy najbardziej prymitywne spośród naczelnych. Niektóre gatunki z nich zagrożone są wyginięciem z powodu niszczenia lasów deszczowych przez gatunek ludzki. Największymi i najgłośniejszymi małpami z Nowego Świata to gatunki z rodziny czepiakowatych, a zwłaszcza wyjce.